BU DÖKÜMANI WORD DOSYASI OLARAK İNDİRMEK İÇİN TIKLAYIN
DÜNYAMIZ
ü Eksen
ü Kutup
Noktası
ü Ekvator
ü Paralel
ü Meridyen
1. Dünya'nın Şekli :
1.1.
Dünyanın Şekli ve Boyutları :
Dünya, Kutup Noktaları'nda basık,
Ekvator'da şişkindir. Dünya'nın kendisine özgü bu şekline geoid denir. Geoide
en yakın geometrik şekil elipsoiddir. Verilen boyutlar "Hayford
Elipsoidi" ne aittir.
Dünya'nın Boyutları
Ekvator yarıçapı = 6.378,4 km
Kutuplar yarıçapı = 6.356,9 km
Ekvator çevresi = 40.076,6 km
Kutuplar çevresi = 40.009,1 km
Pratikte bu uzunluklar yaklaşık olarak
alınmaktadır.
1.2.
Paralellerin Özellikleri :
1)
Ekvator'a paralel uzanırlar
2)
Çapları ve uzunlukları Ekvator'dan
kutuplara doğru kısalır.
3)
Ekvator'dan kutuplara doğru sayısız
paralel çizilebilir. Ancak değerlendirme kolaylığı bakımından birer derece
aralıklarla çizildikleri varsayılır.
4)
Paralellerin 90 tanesi Kuzey Yarım
Küre'de, 90 tanesi Güney Yarım Küre'de bulunur.
5)
60. paraleller Dünya'nın
küreselliğinden dolayı Ekvator'un yarısı uzunluğundadır.
6)
Birbirini izleyen 2 paralel arasındaki
uzaklık her yerde yaklaşık 111 km'dir.
UYARI :
Dünya'nın
geoid şekli nedeniyle 2 paralel arasındaki uzaklık Ekvator'dan kutuplara doğru
artar. Örneğin, Ekvator ile 10 (kuzey-güney) enlemleri arasındaki uzaklık
110.596 m iken, 890-900 (kuzey-güney) enlemleri arasındaki uzaklık 110.700
m'dir. Ancak birbirini izleyen 2 paralel arasındaki uzaklık pratikte 111 km
olarak kabul edilmiştir.
Özel Paraleller
Bazı
paralellerin yerleri, güneş ışınlarının yere değme açısına bağlı olarak doğa
tarafından belirlenmiştir. Bunlar :
ü
Ekvator
ü
Dönenceler
ü
Kutup Daireleri
ü
Kutup Noktaları
Ekvatorun Özellikleri
1) En
uzun paraleldir.
2) Güneşin
önünden en hızlı geçen noktaların
oluşturduğu paraleldir.
3) Dünya'nın
eksen çevresindeki dönüş hızı
Ekvator'da yaklaşık 1670 km/saat'tir.
4) Güneş
ışınlarını 21 Mart ve 23 Eylül'de dik açıyla alır.
5) Yıl
boyunca sıcak olduğundan termik alçak basınç kuşağıdır.
6) Yükseltici
hava hareketleri görüldüğü için bol yağış alır.
7) Gece
ve gündüz süreleri yıl boyunca birbirine
eşit ve 12'şer saattir.
Dönencelerin Özellikleri
1. Yerleri, yer ekseninin eğikliğine
bağlı olarak belirlenen Dönenceler, 23027'
Kuzey ve Güney paralelleridir.
2. Kuzey Yarım Küre'dekine Yengeç
Dönencesi, Güney Yarım Küre'dekine Oğlak
dönencesi denir.
3. Orta kuşak ile Tropikal kuşağı
birbirinden ayırırlar.
4. Güneş ışınlarının düz zeminlere dik
geldiği en son noktalardır.
5. Yengeç Dönencesi 21 Haziran'da,
Oğlak Dönencesi 21 Aralık'ta Güneş
ışınlarını dik açı ile alır.
Kutup Noktalarının Özellikleri
1)
90. Kuzey ve Güney paralelleridir.
2)
Güneş ışınlarının düz zeminlere en dar
açıyla geldiği yerlerdir.
3)
Sürekli soğuk olduğundan kutuplar ve
çevresinde yıl boyunca termik yüksek basınç kuşakları oluşur.
4)
Aydınlanma çemberinin 21 mart ve 23
Eylül'de teğet geçtiği yerlerdir.
5)
Bir yıl içinde 6 ay sürekli gündüz, 6
ay sürekli gece yaşanır.
6)
Çizgisel hızın sıfır, yerçekiminin en
fazla olduğu yerlerdir.
Kutup
Dairelerinin Özellikleri
1)
Yerleri, yer ekseninin eğikliğine bağlı
olarak belirlenen Kutup Daireleri, 66033' Kuzey ve Güney
paralelleridir.
2)
Kutup kuşağı ile Orta kuşağı
birbirinden ayırırlar.
3)
Aydınlanma çemberinin yıl içinde yer değiştirdiği
ve 21 Haziran ile 21 Aralık'ta teğet geçtiği paralellerdir.
4)
21 Haziran'da Kuzey Kutup
Dairesi'nde, 21 Aralık'ta Güney Kutup
Dairesi'nde 24 saat gündüz yaşanır.
Meridyenlerin Özellikleri
1)
Bir kutuptan diğerine uzanan
meridyenler de paraleller gibi sayısızdır.
Ancak pratikte her 1 dereceden bir yay geçtiği varsayılarak, 360 tane
oldukları kabul edilmiştir.
2)
Birbirini izleyen 2 meridyen arasındaki
uzaklık Ekvator üzerinde 111 km olarak kabul edilmiştir.
3)
Başlangıç meridyeni olarak Londra
yakınlarındaki Greenwich kabul edilmiştir.
4)
Bir meridyenin, karşıt (anti)
meridyeniyle arasında 180 meridyen fark vardır.
UYARI
Meridyen
yayları eşit uzunluktadır. Aralarındaki uzaklık Ekvator'dan kutuplara doğru
azalır ve tüm meridyenle kutuplarda birleşir.
Birbirini
izleyen 2 meridyen arasındaki uzaklık; Ekvator üzerinde 111.322 m. (pratikte
111 km olarak kabul edilmiştir, 45. (Kuzey - Güney) paralellerinde 78.850 m,
90. (Kuzey - Güney) paralellerinde ise 0 m'dir.
Dünyanın Şekline Bağlı Sonuçlar
1)
Dünya'nın geoid şekli nedeniyle, yerçekimi Ekvator'dan
kutuplara doğru artar. Dünya, geoid değil de küre şeklinde olsaydı, yerçekimi
Dünya'nın her yerinde aynı olurdu.
2)
Dünya'nın geoid şekli nedeniyle Ekvator
diğer paralellerden ve meridyenlerden daha uzundur. Dünya küre şeklinde
olsaydı, Ekvator çevresi (kutupları çevreleyen iki meridyenin uzunluğu)
birbirine eşit olurdu.
Ekvator
çevresi =40.077 km
Kutuplar
çevresi=40.009 km
3)
Dünya'nın küreselliği nedeniyle, ekseni
çevresindeki dönüş hızı Ekvator'dan kutuplara doğru azalır. Ekvator üzerindeki
noktalar saatte 1666,6 km yol katederken, Kutup Noktaları'nda alınan yol sıfır
km olduğu için, eksen çevresindeki dönüş
hızı 0 km/saat'tir.
4)
Dünya'nın küreselliği nedeniyle Kutup
Noktaları'nda birleşen meridyen yaylarının uzunluğu birbirine eşittir. Bir kutuptan diğerine uzanan bir meridyen
yayının uzunluğu yaklaşık 20.005 km'dir.
5)
Dünya'nın küreselliği nedeniyle
meridyenler arası uzaklık, Ekvator'dan kutuplara doğru azalır ve meridyenler
Kutup Noktaları'nda birleşirler.
Birbirini
izleyen iki meridyen arası uzaklık Ekvator üzerinde 111.322 m iken (pratikte bu
uzunluk 111 km kabul edilmiştir), 45. paraleller üzerinde 78.850 m, 90.
paralellerde (Kutup Noktaları) 0 m'dir.
6)
Dünya'nın küreselliği nedeniyle,
paralellerin uzunluğu Ekvator'dan kutuplara doğru küçülür. Ekvator en uzun
paraleldir. Kutuplarda ise paraleller nokta halini alır.
7)
Dünya'nın küreselliği nedeniyle aydınlık ve karanlık
yarıküreler oluşur. Böylece yeryüzünün bir yarısı gündüzken, diğer yarısında
gece yaşanır.
8)
Dünya'nın küreselliği nedeniyle 21 Mart ve 23 Eylül'de
Ekvator'dan kutuplara doğru Güneş ışınlarının yere değme açısı daralır. Bu
tarihlerde Ekvator Güneş ışınlarını dik
açı ile alır. Bu nedenle yatay düzleme dik duran cisimlerin gölgesi oluşmaz.
Kutuplara doğru güneş ışınlarının yere değme açısı daraldığı için cisimlerin
gölge boyu uzar.
9)
Dünya'nın küreselliği nedeniyle güneş
ışınlarını yıl boyunca dik ve dike yakın açı ile alan Ekvator'un güneşten
aldığı ısı enerjisi daha fazladır. Kutuplara doğru ışınların gelme açısının
daralması nedeniyle alınan ısı enerjisi azalır.
10) Dünya'nın
küreselliği nedeniyle yerden yükseldikçe görülebilen alan genişler.
11) Dünya'nın
küreselliği nedeniyle termik basınç kuşakları oluşur.
Termik Basınç Kuşakları
Dünya'nın küreselliği nedeniyle ısınma ve soğumaya
bağlı oluşan basınçlara termik basınç denir. Güneş ışınlarını, yıl boyunca dik
ve dike yakın açılarla alan Ekvator fazla ısınır. Isınan hava genleşerek
yükselir ve basınç düşer. Kutuplar, ışınları dar açı ile aldığından her zaman
soğuktur.Soğuk hava ağır olduğu için yere çöker ve basınç yükselir.
12) Dünya'nın
küreselliği nedeniyle, Kutup Yıldızı'nın görünüm açısı Kuzey Kutbu'ndan
Ekvator'a doğru daralır. Bu nedenle
60. Kuzey paralelinde 600 açı ile görülen Kutup Yıldızı Güney Kutbu'nda görülmez.
13) Dünya'nın
küreselliği nedeniyle hep aynı yönde hareketle başlangıç noktasına ulaşılır.
1519 yılında Macellan tarafından, hep batıya gidilerek çıkış noktasına
varılabileceği düşüncesi ile İspanya'nın Cadiz Körfezi'ndeki Sancular
Limanı'nda başlatılan ve aynı limanda 1522 yılında son bulan Dünya seyahati ile
bu sonuca ulaşılmıştır.
Dünyanın Günlük Hareketi (Eksen
Çevresindeki Hareketi)
Dünya,
batıdan doğuya doğru ekseni çevresindeki dönüşünü 24 saatte tamamlar. Buna 1
Güneş günü denir. Dünya'nın ekseni çevresindeki hareketinin hızı, 2 farklı
şekilde ifade edilir.
ü
Çizgisel Hız
Dairesel hareket yapan Yerküre üzerindeki bir
noktanın birim zamanda eksen üzerindeki yer değiştirme hızıdır. Çizgisel hız,
dünyanın küreselliği nedeniyle Ekvator'da en fazladır, kutuplara doğru azalır.
ü
Açısal Hız
Dairesel
hareket yapan Dünya üzerindeki bir noktanın birim zamanda oluşturduğu dönüş
açısıdır.
Dünya,
ekseni çevresindeki hareketi sırasında 4 dakikada 1 derecelik, 1 saatte 15
derecelik, 24 saatte 360 derecelik dönüş yapar.
Açısal
hız, dünya üzerindeki her noktada aynıdır.
UYARI
Dünya
kendi ekseni çevresinde,
4
dakikada 10' lik,
1
saatte 150' lik,
24
saatte 3600'lik dönüş yapar.
Günlük Hareketin Sonuçları
Dünya'nın
ekseni çevresindeki dönüşünün etkisiyle,
1)
Bir noktaya Güneş ışınlarının gelme
açısı ve yatay düzleme dik duran cisimlerin gölge boyları günün saatlerine göre
değişir.
2)
Güneş ışınları öğle saatinde en büyük
açıyla gelir ve en kısa gölgeler oluşur.
3)
Gece ve gündüzler birbirini izler.
4)
Günlük sıcaklık farkları oluşur.
5)
Dünya'nın ekseni çevresindeki dönüşünün
etkisiyle, rüzgarlar esme yönlerinden saparlar. Bu sapma, Kuzey Yarım Küre'de
esme yönünün sağına, Güney Yarım Küre'de esme yönünün soluna doğrudur.
6)
Dünya'nın ekseni çevresindeki dönüşünün
etkisiyle, okyanus akıntıları yönlerinden sapar ve halkalar oluştururlar.
Okyanus akıntılarını başlatan sürekli rüzgarlardır. Bu nedenle rüzgarların esme
yönlerinden sapmasına bağlı olarak akıntılar da yönlerinden sapar.
Dünyanın Yıllık Hareketi
Dünya
ekseni çevresinde hareket ederken aynı zamanda saat ibresinin tersi yönde,
Güneş'in çevresinde de döner. Bu hareketini elips bir yörüngede 365 gün 6
saatte tamamlar. Buna 1 Güneş yılı denir. Dünya'nın yıllık hareketi sırasında,
Güneş'in çevresinde çizdiği yörünge
düzlemine ekliptik denir. Yörünge şeklinin elips olması nedeniyle Dünya
yıllık hareket sırasında Günöte - Günberi konumuna gelir.
ü
Günöte
(Aphel)
Dünya'nın,
Güneş'ten en çok uzaklaştığı, yörüngede en yavaş döndüğü gündür. Dünya Günöte
konumuna 4 Temmuz'da gelir.
ü
Günberi
(Perihel)
Dünya'nın,
Güneş'e en çok yaklaşıp, yörüngede en
hızlı döndüğü gündür. Dünya Günberi konumuna 3 Ocak'ta gelir.
Yörünge Şeklinin Sonuçları
Dünya
Güneş'in etrafında elips bir yörüngede döner. Yörünge şeklinin elips olması
nedeniyle;
1)
Dünya'nın yörüngedeki dönüş hızı,
Güneş'e yaklaştıkça artar, Güneş'ten uzaklaştıkça azalır. Dolayısıyla sonbahar
ekinosuna 2 gün gecikme ile 23 Eylül'de ulaşılır.
2)
Her iki yarımkürede mevsim süreleri
değişir.
Mevsim Süreleri :
Yörünge şekli tam daire biçiminde olsaydı, Dünya'nın yörüngedeki dönüş hızı
değişmez, her iki yarım kürede mevsim süreleri eşit olurdu.
Dünya'nın
eksen eğikliği nedeniyle Kuzey Yarım Küre'de ve Güney Yarım Küre'de aynı anda
birbirine göre zıt mevsim yaşanır.
Birinin yaz süresi diğerinin kış süresi olur. Dünya'nın yörüngedeki dönüş
hızının Güneş'e yaklaştıkça artması, uzaklaştıkça azalması nedeniyle Kuzey
Yarım Küre'de İlkbahar ve yaz süresi Güney yarım Küre'de sonbahar ve kış süresi daha uzundur.
Eksen Eğikliği
Dünya'nın
yıllık hareketi sırasında oluşan yörünge düzlemi (ekliptik) ile Dünya'nın
Ekvator düzlemi üst üste çakışmaz.
Aralarında
23027' lık bir açı bulunur.
Yörünge
düzlemi ile eksen arasında ise 66033' lık bir açı oluşur. Buna
Dünya'nın Eksen Eğikliği denir.
Ekliptik:Dünya'nın
yörüngesinden geçtiği varsayılan düzleme Ekliptik veya Yörünge Düzlemi denir.
UYARI
Dünya
ekseniyle, yörünge düzlemi arasında 66033'lık,
Ekvator
ile yörünge düzlemi arasında 23027' lık açı bulunmaktadır.
Bu
açı daha küçük ya da daha büyük olsaydı, dönence ve kutup dairelerinin enlem
dereceleri değişirdi.
Eksen Eğikliğinin Sonuçları
1)
Dünya'nın Güneşe karşı konumu yıl
içinde değişir.
Dünya'nın Güneşe Karşı Konumları
ü
21 Mart - 23 Eylül
Durumları (Ekinokslar)
a) 21
Mart ve 23 Eylül'de Ekvator üzerindeki noktalar yerel saat 12.00'de Güneş ışınlarını dik açı ile alır.
b) b)
Ekvator'da yatay düzleme dik duran cisimlerin yerel saat 12.00' de gölgesi oluşmaz.
c) Aydınlanma
çemberi, Kutup Noktalarından geçer.
d) Dünya'nın
her yerinde gündüz ve gece süresi birbirine eşittir.
e) Aynı
meridyen üzerinde yer alan tüm noktalarda Güneş, yerel saatle aynı anda doğar
ve aynı anda batar.
f)
21 Mart'tan sonra Kuzey Y.'de, 23 Eylül'den sonra da
Güney Y.' de gündüzler gecelere göre daha uzun olmaya başlar.
ü
21 Haziran
Durumu (Solstisi)
a) Güneş ışınları dik açı ile yerel saat
12.00'de Yengeç Dönencesi'ne gelir.
b) Yengeç Dönencesi'nde yatay düzleme dik
duran cisimlerin yerel saat 12.00'de gölgesi
oluşmaz.
c) Aydınlanma çemberi Kutup Dairelerine teğet
geçer.
d) Bir noktadan kuzeye doğru gidildiğinde gece
süresi uzamaya başlar.
e) Kuzey Yarım Küre'de yılın en uzun gündüzü,
Güney Yarım Küre'de ise yılın en uzun gecesi
yaşanır. Bu tarihten itibaren Kuzey Yarım
Küre'de gündüzler, Güney Yarım Küre'de ise geceler
kısalmaya başlar.
ü
21 Aralık
Durumu (Solstisi)
a) Güneş ışınları dik açı ile yerel saat
12.00'de Oğlak dönencesi'ne gelir.
b) Oğlak dönencesi'nde yatay düzleme dik duran
cisimlerin yerel saat 12.00'de gölgesi oluşmaz.
c) Aydınlanma çemberi Kutup Daireleri'ne teğet
geçer.
d) Bir noktadan kuzeye doğru gidildikçe gündüz
süresi uzamaya başlar.
e) Kuzey Yarım Küre'de yılın en uzun gecesi,
Güney Yarım Küre'de ise yılın en uzun gündüzü
yaşanır. Bu tarihten itibaren Kuzey Yarım
Küre'de geceler, Güney Yarım Küre'de gündüzler
kısalmaya başlar.
UYARI
21
Haziran'da Yengeç Dönencesi, 21 Aralık'ta Oğlak dönencesi, 21 Mart ve 23
Eylül'de Ekvator üzerindeki noktalarda, cisimlerin saat 12.00'da oluşan gölgesi
tam dibe düşer. Ekinokslarda, 450 enlemlerinde oluşan gölge boyu
cismin boyuna eşittir.
UYARI
21
Haziran'da,
- Güney Kutup Dairesi ile Güney Kutbu
arasındaki enlemlerde gece süresi 24 saatten fazladır.
-
Türkiye'de saat 12.00'de cisimlerin yıl içindeki en kısa gölgeleri oluşur.
UYARI
21
Aralık'ta;
- Kuzey Kutup Dairesi ile Kuzey Kutbu
arasındaki enlemlerde gece süresi 24 saatten fazladır.
- Türkiye'de yerel saat 12.00'de cisimlerin
yıl içindeki en uzun gölgeleri oluşur.
2)
Dünya'nın eksen eğikliğine bağlı olarak
Dönenceler ve Kutup Daireleri'nin yerleri belirlenir.
Dönenceler
23027'
Kuzeye paralelleridir. Güneş ışınlarının düz zeminlere dik açı ile geldiği en
son yerlerdir.
Kutup Daireleri
66033'
Kuzey ve Güney paralelleridir. Aydınlanma çemberinin yıl içinde yer değiştirdiği,
21 Haziran ve 21 Aralık tarihlerinde teğet geçtiği paralellerdir.
3)
Dünya'nın eksen eğikliğine bağlı olarak
matematik iklim kuşakları oluşur.
Matematik İklim Kuşakları
Dünya'nın
23027' lık eksen eğikliği dikkate alınarak belirlenmiştir. Dönenceler
arasında kalan alan, güneş ışınlarının yıl içinde iki kez dik açı ile geldiği
Tropikal Kuşak'tır. Dönenceler ile Kutup Daireleri arasında kalan alanlar,
güneş ışınlarının yıl içinde gelme açısının en çok değiştiği, bu nedenle 4
mevsimin belirgin olarak yaşandığı Orta Kuşak, Kutup Daireleri ile Kutup
Noktaları arasında kalan alanlar ise Kutup Kuşağıdır.
4)
Dünya'nın eğikliğine bağlı olarak
mevsimler oluşur.
Dünya'nın ekseni 23027' eğik
olduğu için Güneş ışınlarının yıl içinde gelme açısı ve buna bağlı
olarak ısıtma miktarı değişir.
21 Haziran'da Kuzey Yarım Küre'de yaz mevsimi,
Güney Yarım Küre'de tam tersine kış mevsimi başlar.
23
Eylül, Kuzey Yarım Küre'de sonbahar,
Güney Yarım Küre'de ilkbahar
mevsiminin başlangıcıdır.
21
Aralık'ta Güney Yarım Küre'de yaz mevsimi, Kuzey Yarım Küre'de kış mevsimi
başlar.
21
Mart'ta Kuzey Yarım Küre'de ilkbahar, Güney Yarım Küre'de sonbahar mevsimi
başlar.
5)
Dünya'nın eksen eğikliği nedeniyle bir
noktaya Güneş ışınlarının gelme açısı ve atmosferde tutulma miktarı yıl içinde
değişir.
Örnek :
Güneş ışınları 21 Aralık'ta Oğlak Dönencesi'ne dik gelir. Bu tarihte ışınlar
Ankara'ya yıl içindeki en dar açı (260) ile ulaşır. Işınların gelme
açısının daralmasının yanısıra, atmosferde en uzun yolu geçerek yeryüzüne
ulaşmaları nedeniyle atmosfer tarafından tutulma oranı da en fazladır.
21
Haziran'da ise ışınların Ankara'ya 730 ile ulaşmasına bağlı olarak
atmosferde katettikleri yol ve atmosfer tarafından tutulma oranı en azdır.
6)
Eksen eğikliği nedeniyle Güneş'in ufuk
düzleminde öğle vakti ulaştığı tepe noktasının yeri yıl içinde değişir.
7)
Dünya üzerinde aynı anda gece ve gündüz
yaşayan alanları birbirinden ayıran sınıra aydınlanma çemberi denir. Dünya'nın
eksen eğikliğine bağlı olarak aydınlanma çemberi Kutup noktaları ile Kutup
Daireleri arasında yer değiştirir. Bu yer değiştirme soncunda gece ve gündüz
süreleri değişir, aralarındaki fark Ekvator'dan kutuplara doğru artar. Bu fark
21 Haziran ve 21 Aralık'ta en fazla olur.
8)
Bir noktada Güneş'în doğuş ve batış
saatleri yıl boyunca değişir. Güneş,
yaz aylarında erken doğup geç batarken kış
aylarında geç doğup erken batar.
Örnek :
21 Haziran'da Güneş ışınları Yengeç Dönencesi'ne dik gelir. Aydınlanma çemberi
Kutup Daireleri'ne teğet geçer. Bunun doğal sonucu olarak Kuzey Yarım Küre'de
gündüzler gecelere göre uzundur.
Eksen Eğikliği Olmasaydı
Dünya'nın
ekseni 23027' eğik olmasaydı eksen ile yörünge düzlemi (ekliptik)
arasındaki açı 900 olurdu.
1)
Yerleri eksen eğikliğine bağlı olarak
belirlenen Dönenceler, Kutup Daireleri ve Matematik İklim Kuşakları oluşmazdı.
2)
Işınlar yıl boyunca Ekvator'a dik
gelirdi.
3)
Aydınlanma çemberi yıl boyunca Kutup
Noktaları'ndan geçeceği için yeryüzünde gece ve gündüz süreleri sürekli 12 şer
saat olurdu.
4)
Dünya üzerindeki bir nokta Güneş
ışınlarını yıl boyunca aynı açı ile alacağı için mevsimler oluşmazdı.
Eksen Eğikliği Daha Fazla Olsaydı
Dünya'nın
ekseni 23027' dan daha fazla eğik olsaydı, Dönenceler ve Kutup
Daireleri'nin yerleri değişirdi.
Buna
bağlı olarak;
1)
Tropikal kuşak ve Kutup kuşağı
genişler, Orta kuşak daralırdı.
2)
Orta kuşakta yazlar daha sıcak, kışlar
daha soğuk geçerdi.
3)
Aydınlanma çemberinin yer değiştirme
alanı genişleyeceği için gece ve gündüz süreleri arasındaki fark daha da
artardı.
Eksen Eğikliği Daha Az Olsaydı
Dünya'nın
ekseni 23027' dan daha aza eğik olsaydı, dönencelerin ve kutup dairelerinin
yerleri değişirdi. Buna bağlı olarak;
1.
Tropikal kuşak ve Kutup Kuşağı daralır, Orta Kuşak genişlerdi.
2.
Orta Kuşak'ta yazlar daha serin, kışlar daha ılık geçerdi.
3.
Aydınlanma çemberinin yer değiştirme alanı daralacağı için gece ve gündüz
süreleri arasındaki fark daha da azalırdı.
Coğrafi Konum
Yeryüzündeki
herhangi bir alanın bulunduğu yere, o alanın coğrafi konumu denir. Coğrafi
konum, matematik konum ve özel konum olarak iki şekilde ifade edilir.
Matematik Konum
Dünya
üzerinde bir nokta veya alanın yerinin belirlenmesi için, o noktanın Ekvator'a
ve başlangıç meridyenine olan uzaklığının bilinmesi gerekir. Bunun için enlem
ve boylam kavramlarından yararlanılır.
Örnek :
Türkiye 360 - 420 Kuzey enlemleri,
260 - 450
Doğu boylamları arasında yer alır.
Özel Konum
Dünya
üzerindeki bir yerin çevresine, denizlere, yer şekillerine, anayollara,
geçitlere ve komşularına göre konumudur.
Özel
Konum;
ü
İklim koşullarını,
ü
Doğal bitki örtüsünü,
ü
Tarımsal etkinlikleri,
ü
Nüfus ve yerleşme biçimini,
ü
Ekonomik etkinlikleri,
ü
Ulaşım olanaklarını,
ü
Siyasal ve kültürel yapıyı etkiler.
Enlem
Dünya
üzerindeki herhangi bir noktanın başlangıç paraleli olan Ekvator'a uzaklığının
açısal değeridir.
Q
açısı, D noktasının Ekvator'a olan uzaklığının açı cinsinden değeridir ve D
noktasının enlem derecesini verir.
Örnek :
Q
açısının değeri 45 ise, D noktasının enlem derecesi 450 dir.
Enlemin Etkileri
Bir
yerin enlemi,
ü
Güneş'in ufukta ulaşabileceği yükseklik
ü
Güneş ışınlarının yere değme açısı,
ü
Gölge boylarının yıl içindeki değişimi,
ü
Gece - gündüz sürelerindeki değişim,
ü
İklim koşulları, hakkında bilgi verir.
ü
İklim koşullarına bağlı olarak,
ü
Bitki örtüsü,
ü
Tarım ürünleri ve hayvan ürünleri,
ü
Akarsu rejimleri,
ü
Deniz sularının özelliği,
ü
Nüfus ve yerleşme özelliği
ü
Tarımın ve ormanların üst yükseklik
sınırı,
ü
Kalıcı karların başlama yüksekliği
hakkında bilgi edinilebilir.
Boylam
Dünya
üzerindeki herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan
uzaklığının
açısal değeridir.
Q
açısı, D noktasının başlangıç meridyenine olan uzaklığının
açı
cinsinden değeridir ve D noktasının boylam derecesini verir.
Örnek :
D noktasına ait Q açısının değeri 30 derece ise,
D
noktasının boylam derecesi 300 dir.
Boylamın Etkileri
Bir
yerin boylamı ;
ü
Yerel saatler,
ü
Saat dilimleri,
ü
Aynı enlem üzerindeki noktalarda
Güneşin doğuş ve batış saatleri hakkında bilgi verir.
Yerel Saat
Bir
noktada Güneş'in gökyüzündeki konumuna göre belirlenen saate yerel saat denir.
Aynı boylam üzerindeki noktalarda yerel saat aynıdır. Herhangi bir meridyenin
Güneşin tam karşısına geldiği an, meridyen üzerindeki tüm noktalarda yerel saat
12.00'dir.
Güneş,
doğudaki bir noktada batıdaki yerlere göre daha önce doğar ve daha önce batar;
bu nedenle yerel saat doğudaki yerlerde daha ileridir.
Yerel Saat Hesaplamalarında İzlenecek
Yol
1)
Meridyen farkı hesaplanır.
2)
Meridyenler başlangıç boylamına göre
aynı yönde ise çıkarma, farklı yönde ise toplama işlemi yapılarak meridyen
farkı bulunur.
3)
Zaman farkı hesaplanır.
4)
Birbirini izleyen iki meridyen
arasındaki zaman farkı 4 dakikadır. Meridyen farkı ile 4 dakika çarpılarak
zaman farkı bulunur.
5)
Zaman farkı soruda verilen yerel saate
eklenir veya çıkartılır.
6)
Doğuda olan bir yerin yerel saati
ileridir. Bu nedenle soruda verilen yerin yerel saati ileri ise zaman farkı
çıkarılır, yerel saati geri ise zaman farkı eklenir.
Örnek : 20. Doğu meridyeni üzerindeki A
noktasında yerel saat 21.00 iken,
B noktasının yerel saati kaçtır? Çözüm :
Meridyenler başlangıç boylamına göre
aynı yönde oldukları için çıkarma işlemi yapılır.
Meridyen farkı = 40 - 20 = 20 meridyen
Zaman farkı = 4 * 20 = 80 dakika ise 80
/ 60 = 1 saat 20 dakika
B noktası A noktasına göre daha doğuda
olduğu için yerel saati ileridir.
B'nin yerel saati = 21.00 + 01.20 =
22.20 dir.
Güneş'in Doğuş veya Batış Saatinin Bulunması
Bir noktada Güneş'in doğuş veya batış
saati verildiğinde, aynı paralel üzerinde bulunan başka bir noktada Güneş'in
doğuş veya batış saatini bulmak için,
1)
Aradaki zaman farkı bulunur.
2)
Güneş doğudaki yerlerde daha erken
doğup battığı için, Güneş'in doğuş ve batış saatinin sorulduğu nokta doğuda ise
zaman farkı verilen saatten çıkarılır. Sorulan nokta batıda ise zaman farkı
verilen saate eklenir.
UYARI
Meridyenler, Greenwich'e (00) göre
farklı yönde ise, meridyen farkını bulmak için toplama işlemi yapılır.
UYARI
21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde
(ekinokslarda) bir yerdeki Güneş'in doğuş veya batış saati verilirse, bir başka
yerdeki Güneş'in doğuş veya batış saati bulunabilir. Çünkü bu tarihlerde gece -
gündüz süreleri eşit olduğu için Güneş doğduktan 12 saat sonra batar ve
battıktan 12 saat sonra doğar.
Saat Dilimleri
Dünya 15 derecelik aralıklarla 24 saat
dilimine ayrılmıştır. Her saat diliminin ortasından geçen meridyen o saat
dilimini kullanan ülkelerin ortak saat ayar meridyenidir. Türkiye 2. Ve 3. Saat
dilimlerinde yer alır.
UYARI
Bir ülkede birden çok saat dilimi
kullanılması için, ülkenin doğu - batı doğrultusunda en az 2 saat dilimini
kapsayacak kadar geniş olması gerekir.
Yorum Gönder